In het midden van Duitsland ligt het fascinerende Harzgebergte, verdeeld over de Bundesländer Niedersachsen, Thüringen en Sachsen-Anhalt. Dwars door dit dichtbeboste gebergte lopen meerdere smalspoorbanen, met als hoogtepunt een spiraalvormige klim naar de top van de hoogste berg – met een stoomtrein!
Wat is er te doen?
Een uitje met een stoomtrein op een verlaten spoorlijn kun je op veel plaatsen in Europa maken. Maar de omvang van de Harzer Schmalspurbahnen (HSB) is totaal anders: Die Größte unter den Kleinen heeft een heus netwerk van ruim 140 kilometer en 3 verschillende trajecten en is daarmee inderdaad het grootste smalspoorbedrijf van Duitsland.
De stoom- en dieseltreinen rijden het hele jaar door en sluiten op de 3 eindpunten aan op het reguliere Duitse spoorwegnetwerk. Je hebt minstens een lang weekend nodig om te ontdekken wat er op en langs de spoorlijnen van de Harz te beleven is. Hier bespreken we 3 trajecten en de belangrijkste bestemmingen.
Wernigerode
Een van de drie beginstations van het HSB-netwerk, en tevens het hoofdkwartier, is Wernigerode. Het staat bekend om zijn ‘Schloss‘, maar ook het Miniaturpark maakt deze plaats een uitgebreider bezoek waard. Hier zijn meer dan 60 bezienswaardigheden uit de Harz op schaal nagebouwd. Ook rijden er modeltreinen doorheen.
Wie liever naar échte treinen kijkt, kan een bezoek brengen aan de HSB-Dampflokwerkstatt: de werkplaats waar de stoomlocomotieven worden onderhouden. Laatste tip voor treinfans: aan het einde van het HSB-perron is een verhoogd platform vanwaar je de vertrekkende en aankomende treinen extra goed te kunt zien. En bij helder weer als bonus de top van de Brocken!
Brockenbahn (Wernigerode – Brocken)
Vanaf station Wernigerode vertrekken rechtstreekse stoomtreinen naar de Brocken over de Brockenbahn. Dit is een zeer geliefde attractie, dus koop je kaartjes op tijd! Het traject is zonder meer spectaculair: de trein begint vrijwel meteen na station Wernigerode te stijgen en kronkelt langs ruige, verlaten bergruggen naar Drei Annen Hohne.
Na Drei Annen Hohne, waar je kunt overstappen op de Harzquerbahn, klimt de stoomtrein nog verder richting de hoogste berg van de regio. Schrik niet van het grote aantal naaldbomen dat hier, net als elders in Duitsland en Europa, door kevers is gesneuveld. Tot overmaat van ramp viel een deel van het bos daarbij ten prooi aan brand. De stoomtrein besluit de rit met de geliefde ronde om de berg, om praktisch op te top te eindigen.
Brocken
De Brockenberg is de belangrijkste bestemming voor veel toeristen. Vanaf hier, op 1125 meter hoogte, kun je niet alleen kilometers ver landinwaarts kijken in alle windrichtingen, maar er is ook een groot museum gevestigd in het zogenaamde ‘Brockenhaus‘. De plaatselijke natuur en geologie is niet het enige interessante onderwerp. Tijdens de Koude Oorlog liep aan de voet van de berg namelijk de grens tussen West- en Oost-Duitsland en dus was de Brocken van groot strategisch belang. De Sovjets en de Oost-Duitsers richtten de bergtop zo in dat zij het westen én hun eigen burgers konden bespioneren. De Brocken werd verboden gebied, omgeven met een muur. De spoorlijn die sinds 1898 toeristen naar boven had gebracht, werd in 1961 gesloten en pas in 1991 heropend. In het museum leer je veel over deze duistere geschiedenis. Je kunt zelfs restanten van de spionage-apparatuur bekijken!
Harzquerbahn (Drei Annen Hohne – Nordhausen)
Als je na een bezoek aan de Brocken verder wilt reizen met de HSB, stap dan over in Drei Annen Hohne. Via een ongerept traject slinger je dwars door de bergen en bossen van de Harz naar het zuiden, terwijl de trein heel geleidelijk daalt. Bij Sorge passeer je de voormalige DDR-grens. Daar is het Grenzmuseum op het station aan gewijd.
Wanneer de trein aankomt in Nordhausen Nord, heb je de Harz van noord naar zuid helemaal doorkruist. Het monumentale station Nordhausen Nord ligt trouwens gewoon aan het stationsplein waar je ook het Deutsche Bahnstation Nordhausen en de tramhalte vindt. De stadstrams van Nordhausen zijn tot aan Ilfeld ook te vinden op de sporen van de HSB. De nogal standaard Combino Duo’s doen niet vermoeden dat deze trams uniek zijn in de wereld: ze rijden elektrisch in de stad, met diesel op het HSB-netwerk, en daarbij op meterspoor.
Selketalbahn (Eisfelder Talmühle – Quedlinburg)
Onderweg naar Nordhausen biedt de HSB nog een laatste aantrekkelijke reismogelijkheid. In Eisfelder Talmühle kun je overstappen op de Selketalbahn naar Quedlinburg. Met een historische dieselrailbus volg je het dal van de rivier de Selke, langs rotsige hellingen en door dichte bossen. Op grote delen van het traject zie je geen menselijke activiteit – maar misschien wel fazanten of herten! De grote massa toeristen die met de stoomtrein naar de Brocken reist, heeft deze rit over de oudste van de smalspoorlijnen nog niet ontdekt. Toen wij in het Hemelvaartsweekend (!) de Harz bezochten, hadden we de railbus helemaal voor onszelf…
In het verleden was deze treinverbinding populairder, bijvoorbeeld om het kuuroord Alexisbad te bezoeken. Het statige stationsgebouw is deels in vakwerk en hout uitgevoerd. Het laatste deel van de reis, tussen Gernrode en Quedlinburg, rijdt de trein vrijwel recht door de weilanden. Oorspronkelijk eindigde het smalspoortraject in Gernrode, waar het aansloot op de reguliere spoorlijn. Die werd in 2006 omgebouwd naar smalspoor, zodat de HSB kan doorrijden tot in het station van Quedlinburg, de derde en laatste overstap op het Duitse spoornet.
Quedlinburg
Het eindpunt Quedlinburg is een indrukwekkende historische stad, gebouwd op een heuvel. Net als het nabijgelegen Goslar was het een Hanzestad, en daarbij was Quedlinburg ook een middeleeuwse koningszetel. Op de steile top, de Schlossberg, troont een indrukwekkende middeleeuwse kathedraal. Daaronder kronkelen nauwe straatjes met maar liefst 2069 vakwerkhuizen, wat Quedlinburg een van de grootste vakwerksteden van Europa maakt. Er is een museum voor vakwerk gevestigd in een gebouw uit 1348! Culinaire hoogtepunten vind je bij EisCafé Blumenbunt, Grieks restaurant Helena en Le Feu (Flammkuchen).
